William Stanley Jevons Kimdir?
William Stanley Jevons (1835-1882) İngiliz mantıkçı ve ekonomisttir. Klasik iktisattan neo-klasik iktisata geçişin en temel unsurları olan iktisatta matematiğin değer kazanmasında ve marjinal fayda değişiminde önemli payı vardır. Neo-klasik iktisatın önde gelenlerinden birçoğu, iktisatta matematiksel metodun başlangıcını Jevons'a dayandırır. Bu devrim dışında politik iktisat ile ilgili çalışmaları ve değer paradoksunun bugün dahi en yaygın görüşlerinden olan fayda-değer teorisini ortaya koyması, onun adeta bir 21. yüzyıl iktisatçısı olduğunu anlamamız için gereklidir.
Peki, Jevons Paradoksu nedir?
Enerji verim normalini yükseltmek, küresel ısınmaya karşı başarılı bir çözüm önerisi gibi görünmekte. Ancak bazı iktisatçıların ribaund (geri tepme) etkisi olarak bahsettikleri ve bu çözümün yetersiz veya tamamiyle başarısız olacağını öngören bir kavram var.Gelin bu ve bu başlıklar ile ilintili konulara göre atalım.
Ribaund (Geri Tepme) Etkisi
Enerji verim normalinin yükselmesi yalnız başına doğaya mutlaka fayda sağlar. Ribaund etkisi, bunu sağlayan verim artışının aynı zamanda yakıt ve hammadde fiyatlarını ucuzlatması ve tüketimin de artarak bu verim artışının doğaya yaratacağı artının etkili olmayacağını ve asıl etkisini ekonomik büyüme olarak göstereceğini öne süren iddiadır.
Jevons, o dönemde buharlı motorlar üzerinde bu gözlemi yapmış ve teknolojik gelişmenin beklenen etkiyi yaratmayacağını dile getirmiştir. Ribaund etkisi, toplam etkide iki boyuta ayrılmaktadır. Bunlar doğrudan etkiler ve dolaylı etkilerdir.
Doğrudan etkiler, artan verimliliğin enerji fiyatlarını düşürmesi ve bu sayede enerjiye olan talebin artmasıyla alakalıdır.
Dolaylı etkiler ise fiyatların düşmesine bağlı olarak oluşacak tasarrufun nereye dağıldığını inceler.
Kısaca, ribaund (geri tepme) etkisi artan enerji verimi normalinin beklenen enerji tasarrufunu sağlamayacağını hatta öteye giderek hiçbir fayda sağalayamama ihtimalini değerlendiren durumdur. Bu kavramı ortaya atan kişi William Stanley Jevons olduğu için adı onunla beraber ortaya konulmaktadır.
Gerçek hayatta ekoloji ile iktisat arasındaki bağlantıda uzun yıllar boyunca bahsedilen ve önemsenilen bu kavram yavaşça gözden düşmektedir.Bu gözden düşmenin sebebi ribaund etkisinin empirik verilere göre tehdit boyutunda olmaması ve çevreci enerji çeşitlerinin hem daha ucuz hem daha çevreci olmasının cazibesi ile karbon ayak izini aşırı hızlı aşağıya çekmesidir.
Yazar: Kadir E.
コメント